[♫ 𝕄𝔼𝕃𝕆𝔻𝕚 ♫]

Fuzûlî Linklerin Görülmesine Izin VerilmiyorLinki Görebilmek Için Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    ya da Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    veya Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    ya da Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    Resimlerin Görüntülenmesine Izin VerilmiyorResimleri Görebilmek Için Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    ya da Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    veya Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    ya da Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    İsim   Fuzûlî Tam İsim    Mehmed, Hilleli Mehmed, Fuzuli-i Bağdadi Kısa Tanıtım   Türk Edebiyatı’nın en meşhur şairlerinden Yaşadığı Tarih   Miladi: 1483 - 1556 Hicri: 888 - 963 Doğum Yeri   Irak Ölüm Yeri   Kerbela Hocaları         Rahmetullah Hille Müftüsü Süleyman Efendi Etkilendikleri    Selmân-ı Sâvecî Hafız Nizami Hatifi Attar Ali Şîr Nevâî Nizâmî-i Gencevî Şeyhî Molla Câmî Etkiledikleri    Niyâzî-i Mısrî Şeyh Galib Mehmed Akif Ersoy Nâilî-i Kadîm Koca Râgıb Paşa İletişimde Bulunduğu İsimler   Taşlıcalı Yahya Bey, Hayali Bey, Kanuni Sultan Süleyman, Şah İsmail Ekolleri    Edebiyat Şiir Hayatı Hemen hemen bütün kaynaklarda, Türk Edebiyatı’nın en önemli ve en büyük şairlerinden biri olduğu vurgulanmasına rağmen Fuzûlî’nin hayatına dair bilgiler oldukça kısıtlıdır. Fuzûlî’nin, doğduğu yer hakkında ihtilaflar olup Hille, Bağdat, Kerkük, Necef veya Kerbela’da doğmuş olabileceği yönünde çeşitli bilgiler mevcuttur. Ayrıca kimi yazarlar tarafından Fuzûlî’nin Kürt olabileceği de iddia edilmiştir (Mazıoğlu,1986: 6). Fuad Köprülü ise Fuzûlî’nin Bayat isimli eski bir Oğuz aşiretine mensup olduğunu ve dolayısıyla Türk olduğunu iddia eder (2006: 175). Şair de Hadîkatü’s-süedâ ile Türkçe ve Farsça dîvânlarının önsözünde ana dilinin Türkçe olduğunu açık bir şekilde belirtmektedir (Tarlan, 1950: 6; Mazıoğlu,1986: 6-7). Ahmet Atilla Şentürk ve Ahmet Kartal, Fuzûlî’ye ait olduğu düşünülen “menşe’ ve mevlidim Irak” ibaresinin ve bu ifadenin ebced karşılığı olan 888/1483’ün, Fuzûlî’nin doğum yeri ve tarihi için kabul görmüş bir bilgi olduğunu vurgulamaktadırlar (2006: 258). Hayatı hakkında tartışılan bir diğer nokta da Fuzûlî’nin Şiî mi yoksa Sünnî mi olduğudur. Abdülkadir Karahan bu konuda henüz kabul edilmiş bir sonuca ulaşılamadığını belirtir (1996: 242). Babasının adı Süleyman, asıl adı ise Mehmed olan Fuzûlî’nin, nasıl bir eğitim aldığı, hangi medreselerde okuduğu ve hocalarının kimliğine dair kesin bilgiler bulunmamaktadır. Edebiyata dair bilgileri Habîbî’den öğrendiği, Hille müftüsü olan babasından ilk eğitimini aldığı, Rahmetullah isimli bir hocanın öğrencisi olduğu ve bu hocanın kızına âşık olup ilk şiirlerini yazmaya başladığı şeklinde birtakım rivayetler vardır ancak bunların doğruluğu tartışmalıdır (Mazıoğlu, 1986: 7; Karahan, 1996: 241). Fuzûlî’nin Arapça, Farsça ve Türkçe dîvân oluşturabilecek ölçüde şiirler yazabilmesi ve diğer eserleri birlikte düşünüldüğünde iyi bir eğitim aldığı kesinlikle söylenebilir. Nitekim kendisi de erken dönemde yazdığı şiirlerini bir kenara bırakarak ilimsiz şiirin temelsiz duvara benzeyeceği düşüncesiyle önceliğini ilim öğrenmeye vermiş ve doğuştan gelen bir yetenekle şiir söylemeye devam etmiştir (Mazıoğlu, 1986: 7-8). Kullandığı mahlası nasıl seçtiğini ise Farsça Dîvân’ının önsözünde anlatan Fuzûlî, kendisine uygun bir mahlas bulmak için çok düşündüğünü anlatır. Daha sonra bulduğu bir mahlasın başka bir şair tarafından da kullanıldığını gören Fuzûlî, ortak bir mahlas kullandığı durumda başarısız olursa kendisine yazık olacağını; başarılı olursa da diğer şaire zulmetmiş olacağını söyler. Bu sebeple de kimsenin beğenmeyeceğini düşündüğü Fuzûlî mahlasını seçer (Tarlan, 1950: 6-7). Fuzûlî, İstanbul’a gelmemiş ve bulunduğu çevreden ayrılmamış olmasına rağmen Elvend Bey’e, Şah İsmail’e, Muhammed Han Tekelü’ye ve Kanunî Sultan Süleyman, Şehzâde Bayezid, Sadrazam İbrahim Paşa, Nişancı Celalzâde Mustafa Çelebi, Kazasker Kadir Çelebi gibi Osmanlı devlet büyüklerine hamilik beklentisiyle kasideler ve mektuplar yazmış ancak özellikle büyük bir beklenti içinde olduğu Osmanlı padişahından ilgi görememiştir. Hasibe Mazıoğlu bunu şairin Şiî olmasına bağlamaktadır (1986: 11). Fuzûlî, her ne kadar bir hami bulamamışsa da Bağdat’ın vakıf geliri fazlasından kendisine günde dokuz akçe maaş bağlanmış ancak şair bu maaşı dahi alamadığından yakınmış ve bu durumu ünlü Şikâyetnâme mektubu ile Celalzâde Mustafa Çelebi’ye bildirmiştir (Mazıoğlu, 1986: 11) Şairin Fazlî isimli bir oğlunun varlığından bahsedilse de babası gibi şair olan Fazlî’ye dair detaylı bilgiler bulunmamaktadır. Mazıoğlu bunu Fazlî’nin mühim bir şair olmadığı şeklinde yorumlar (1986: 16). Fuzûlî, bir veba salgını sonucu Kerbela’da hayatını kaybetmiştir. Şairin ölüm tarihi, ebced karşılığı 963 olan “Geçdi/Göçdi Fuzûlî” ibaresinden hareketle 1556 yılı olarak kabul edilmektedir. Öğretisi Fuzûlî her ne kadar manzum eserleriyle öne çıkmış olsa da çeşitli konularda mensur eserler de kaleme almıştır. Ancak şairin hayatından ve sanatından bahseden kaynaklarda şiirlerinin ve şairlik yeteneğinin mensur eserlerine nispetle daha çok övüldüğü ve incelendiği görülmektedir. Şairliği ile öne çıkan, Arapça, Farsça ve Türkçe dîvân oluşturabilecek ölçüde bu dillere ve bu dillerin edebiyatlarına hâkim olan Fuzûlî’nin doğrudan edebî bir muhitle iletişim içinde olmaması eser üretme biçimini özgün kılar. Kanunî’nin Bağdat seferinde Hayâlî ve Taşlıcalı Yahya Bey ile tanışmış olduğu bilinse de Haluk İpekten onu neredeyse kimsenin etkisinde kalmamış, “üstün yetenekli bir şair” olarak niteler fakat yine de örneğin Necatî Bey’in “gayrı” ve Habîbî’nin “dedim dedi” redifli gazeline yazdığı nazirelerle Fuzûlî’nin bir şekilde eser ürettiği edebiyatları takip ettiğini vurgular (1991: 24-25). Fuzûlî’yi “aşk ve ıstırap şairi” olarak niteleyen Mazıoğlu, şairin aşkın acılarına karşı gösterdiği tahammülün de şiirlerinin başlıca unsurlarından biri olduğunu vurgular ve Allah’ın onu aşktan ayrı koymaması için ettiği dualarla ve aşk derdiyle yaşamaktan mutlu olduğunu söylediği beyitlerle kendisine mahsus bir şiir dünyası yarattığını söyler (1986: 20-24). Şairin dîvânındaki şu beyitlerden aşkın ve aşk acılarının Fuzûlî için ne kadar değerli ve vazgeçilmez olduğu anlaşılmaktadır: Aşk derdiyle hoşum el çek ilâcımdan tabîb // Kılma derman kim helâkim zehr-i dermânındadır (1990: 172) Aşk derdinden olur aşk mizâcı müstakim // Âşıkın derdine dermân etseler bîmâr olur (1990: 177) Osmanlı edebiyatı şairlerinin ekseriyetinde görülen karamsarlık duygusu Fuzûlî’de çok daha ileri bir boyuttadır (Karahan, 1996: 243). İpekten’e göre dünyada rahata erişenlerin cahil ve kötü karakterli kimseler olduğunu düşünen Fuzûlî, talihinden ise daima şikayetçidir. O soyutlanmış bir şekilde kendi halinde yaşamayı ve kanaat ehlinden olmayı, acı çekmeyi yeğler zira bu duygular onun olgunlaşmasına yardımcı olur (İpekten, 1991: 27). Araştırmacıların psikolojisiyle de yakından ilgilendikleri Fuzûlî’de “ferdiyet ve mutlak yalnızlık” duygusunun beraberinde getirdiği sürekli acı çekme ve acıdan haz alma durumu onun şiirlerine sirayet etmiş ve hatta Karahan’a göre mizacının yansıması Fuzûlî’deki lirizmin ve sanat gücünün kaynağını oluşturmuştur (1996: 244). Nitekim Fuzûlî’nin dîvânındaki en meşhur beyitlerinden birisi de bu yaşadığı yalnızlık ve kimsesizlik duygusunun bir tezahürü gibidir: Dost bî-pervâ felek bî-rahm devran bî-sükûn // Derd çok hem-derd yok düşmen kavî tâli‘ zebûn (1990: 243) Fuzûlî’nin şiirleri teknik anlamda oldukça başarılıdır. Cem Dilçin, bu “sanatçı şairin”, söz ve anlamı ses öğesiyle kusursuz bir şekilde birleştirdiğini ve bu anlamda dîvân şiirinin en güzel örneklerini verdiğini söyler (2010: 107). Türkçe yazdığı şiirlerdeki ifade gücü ve yalın söyleyiş ile anlamdaki derinlik, onun şiirlerinin çoğunu birer sehl-i mümteni örneği kılarken ilk okumada yüzeysel bir anlamı, yakın bir okumada ise daha derin bir manayı içermesini sağlar (Karahan, 1996: 243). Abdülkadir Karahan, Fuzûlî’nin şiirlerindeki bu çok katmanlı yapı sebebiyle onu, sonraki yüzyıllarda anlamda derinlik ve muğlaklıkla öne çıkan Sebk-i Hindî’nin ilk habercisi sayar (1996: 243). Ayrıca tasavvufi düşünceyi de sanatıyla harmanlayan ve ona kendince bir yorum katan Fuzûlî’nin bu çok boyutlu şiirleri onu yüzyıllar içinde çok okunur ve çok sevilir bir şair hâline getirmiştir. Aruz veznini şiirlerinde başarılı bir şekilde kullanan Fuzûlî’de vezin kusurları oldukça azdır. Türkçe şiirlerinde deyim ve atasözlerini sıklıkla kullanan şairin, akıcı bir üslubu vardır. Fuzûlî’nin kasidelerinin, gazellerine nispetle daha sanatlı bir üslupla söylenmiş olduğu ve onun bu şiirlerinde sanatını göstermeye çalıştığı sıklıkla vurgulanır. Özellikle Fuad Köprülü, Fuzûlî’nin gazellerinin aksine kaside yazdığı zamanlarda “dehşetli bir tasannua” düştüğünü dile getirmektedir (2006: 177). Fuzûlî’nin şiirleri çok defa bestelenmiştir. Abdülkadir Karahan bugün notası hâlâ elde bulunan 100’den fazla eserin Fuzûlî’nin güftelerinden seçildiğini ve “Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı?” güftesinin on; “Öyle sermestim ki idrâk etmezem dünyâ nedir” güftesinin ise sekiz farklı biçimde bestelendiğini söyler (1996: 245-246). Hüseyin Saadettin Arel, Bekir Sıtkı Sezgin ve Cinuçen Tanrıkorur gibi bestekârların, onun güftelerinden besteler yapmaları Fuzûlî’nin etkisini göstermesi bakımından dikkat çekicidir (Karahan, 1996: 246). Türk Edebiyatı üzerinde derin bir etki bırakmış olan Fuzûlî, kendisiyle aynı asırda ve sonraki zamanlarda yaşamış edebiyatçıların daima beğenisini kazanmış ve kendisine birçok takipçi bulmuştur. İstanbul’da yaşamamış olmasına rağmen tezkirelerde kendisine mutlaka övgü dolu ifadelerle yer verilmiş ve şiirlerine Taşlıcalı Yahya, Hayâlî, Bağdatlı Rûhî, Bâkî gibi dîvân şairleri tarafından çok sayıda nazireler, tahmisler yazılmıştır (İpekten, 1991: 29-32). Etkilediği Gevherî ve Âşık Ömer gibi halk şairlerinin (Mazıoğlu, 1986: 27) yanı sıra klasik edebiyata karşı olumsuz düşüncelerin oluştuğu Tanzimat devrinde dahi Namık Kemal, Recaizâde Mahmud Ekrem, Muallim Nâci ve Nâbizâde Nâzım gibi sanatkârlar onun şiirlerine nazireler yazmıştır (Karahan, 1996: 244). Çağımız şairlerinden Sezai Karakoç’un Leylâ ile Mecnûn ve Hüsrev Hatemi’nin Aşka Reddiye şiirleri de bu etkinin günümüze uzanan bir yansıması sayılabilir. Fuzûlî, Türkçe, Farsça ve Arapça olmak üzere üç dîvân tertip etmiştir. Bu üç dîvân içinde en hacimli olan Farsça Dîvân’dır. Bugün mevcut olan Arapça Dîvân’ı ise hacim itibariyle en küçük dîvânıdır. Ancak bunun Fuzûlî’nin esas dîvânının sadece bir parçası olduğu düşünülmektedir (Karahan, 1996: 245). Dîvânlarının yanı sıra manzum ve mensur birçok eseri de bulunan Fuzûlî’nin, Türk Edebiyatı’nın en önemli ve önde gelen şairlerinden biri olduğu muhakkaktır. Öne Çıkan Eserleri Türkçe Eserleri: Dîvân, Leylâ ve Mecnûn, Beng ü Bâde, Sohbetü'l-Esmâr, Hadîs-i Erbaîn Tercümesi, Hadîkatü's-Süedâ, Mektuplar. Farsça Eserleri: Dîvân, Heft-câm (Sâkînâme), Sıhhat u Maraz (Hüsn ü Aşk, Ruhnâme), Risâle-i Muammeyât, Rind ü Zâhid, Enîsü’l-Kalb. Arapça Eserleri: Dîvân, Matla'u'l-İtikâd fî Marifeti'l-Mebde ve’l-Me’âd.

[♫ 𝕄𝔼𝕃𝕆𝔻𝕚 ♫]

FUZÛLÎ VE BÂKÎ Linklerin Görülmesine Izin VerilmiyorLinki Görebilmek Için Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    ya da Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    veya Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    ya da Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    Resimlerin Görüntülenmesine Izin VerilmiyorResimleri Görebilmek Için Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    ya da Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    veya Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor    ya da Linklerin Görülmesine Izin Verilmiyor     Fuzûlî ile Bâkî, iki kutup gibi karşılaşırlar. Aralarındaki konuşma yaşadıkları devri aşar, hatta Tanzimat'a ve bugüne kadar gelir. Bu, bütün  tarih hesaplarının dışında sanat dünyasının ritmini yapan iki ayrı anlayıştır.  Fuzûlî şiiri sadece kalbe ait bir macera telâkki eder ve ıztırabı şâir için yaşanacak tek iklim gibi görür. (Bunu Farsça Divanı'nın mukaddimesinde  söyler, fakat aynı mukaddimede tabiatının daha ziyade kaside ve muamma yazmağa müsait olduğundan da bahseder.) Onda her şey kendiliğinden "ben"in etrafında toplanır ve oradan hareket ederek dünyasını yakalar. Dil, Fuzûlî'de her şeyden evvel bir yaratma işinin başlangıcı olan teessürînin vasıtasıdır.  Bâkî'de ise, kurucu unsurlarıyle Fuzûlî'ninkinden hiç de farklı olmayan bu iç alem, kendisini aşan bir nizama bağlı gibidir. Onun arasından, onun icaplarıyle konuşur. Dil, bu yüzden daha ziyade dış âlemin malıdır; onu kurmakla işe başlar ve biz yarattığı dünyanın arasından onu alıs şekliyle, yahut ona verdiği şekille Bâkî'nin kendisinde buluruz.  Eninde sonunda aynı dilin, aynı medeniyetin ve aynı asrın -yirmi, yirmi beş yıllık bir farkla - iki insanı olan ve zaruretiyle birbirine çok benzeyen, biri öbürüne az çok tesir etmiş, yahut muhteva ve şekil itibariyle bir yığın şey telkin etmiş iki şâir arasında bu kadar ayırıcı bir kıyas kullanmaktan çekinmesek, bu ayrılığı bir Dionysos - Apollon karşılaşması gibi gösterirdik. Filhakika Fuzûlî'de ıztırapla ve insan kaderiyle doğrudan doğruya temas ederiz. O eski şiirin lûgatını ve modalarını kendi hayatının meseleleri için benimsemiştir. Bunda ne kadar samimidir? Bunu bilmiyoruz. Ve doğrusu istenirsc bu suali sormağa fazla hakkımız yoktur. O bize muayyen bir çehre ile hatta bir çeşit şahsi masalla gelmek istemiştir. Ve bir yığın tezada rağmen bugüne kadar bu masalı tutmuştur. Bu demektir  ki, bu eserde ikinci makalemizde bahsettiğimiz irade tarafı ne kadar galip olursa olsun, onu tutan birtakım büyük psikolojik esaslar vardır.  Vakıâ bazı şiirlerinde o da eğlenmeye çalışır, neş'eli görünmek ister, çapkınca mazmunlar, şarkılar yapar. Hatta eserinde ten hazIarına bir çeşit açılış dahi vardır. Unutmamalı ki, Nedim'den evvel Hamamiye yazan -"Hamam" redifli gazel - odur. Ve bu küçük şiir bir tarafıyle bütün  bir sensualite olduğu gibi, saydığı teferruatla ve kurduğu hava ile de çok cazip şekilde tasvirîdir. Daha doğrusunu isterseniz, Şark minyatüründen  Garp resmine geçmiş denecek buğulu sıcak hava, çıplak ten ve hazdır. (Zaten bazı sensuel çığlıklarda, mahalli hayat tasvirinde Nedim'in asıl başlangıcı odur, denebilir. Tabii aradaki büyük farkı gözetmek şartıyle. Çünkü Nedim çok başka bir âlemdir).  Fakat bütün bunlar eski şiirin kendisinde bulunan, hiç olmazsa bizde asıl  Necatî ile başlayan bir ikiliğin neticesidir. (Hamam şiiri ayrıca anlatılmaya muhtaçtır). Bu ikiliğin Fuzûlî'de ağır basan tarafı şüphesiz ki, ıztıraba bakan tarafıdır. Orada Fuzûlî bütün oyunlarına rağmen ölçüsüzdür.  Daha birinci makalemizde onda ıztırap hazzından başka bir hazza rastlanmadığını söyledik. Fakat ıztıraba kendisini nasıl verir, nasıl sadece  onda kendisini bulur, nasıl kuvvetle şikayet eder. Divan'ında satırların arasında her lâhza bir çeşit Laokoon gibi çığlıkla açılmış ağzını ve gerilmiş adalelerini görmemek kabil değildir.  Bâkî ise onun tam zıttıdır. Hayatın cilveleri karşısında çok sakin ve ölçülüdür. Rinddir, hazperverdir, dünya nimetlerinden hiç birini kaçırmak istemez, fakat hiç birine de lüzumundan fazla kendini kaptırmaz. O, tam manasıyle bir "grand seigneur" yahut bizdeki karşılığı ile eski Osmanlı büyüğüdür. İhtirasın yerine güzellik dediğimiz mucizeyi tatmaktan başka birşey olmayan bir bağlanma, ıztırabın yerine hafif ve iyi ayarlanmış, her lahza kendisini geçen ve hepimizi birden ifade eden bir hüzün ona yeter. Biraz da naza benzeyen ve daha çok bir iyileşme sıtması gibi bizi yaşadığımız ana bağlayan bu ölçülü hüzün, denebilir ki  Bâkî'nin asıl hareket noktasıdrr. Belki o, insan kaderini olduğu gibi kabul  ettiği için onu kendi içinde yenenlerdendir.  Din bile bu iki şâirde ayrı çehrelerle karşımıza çıkar. Sünnî veya Şii Fuzûlî alabildiğine dindardır. Divanı her minareden başka bir kasidenin okunduğu Arabistan ramazan geceleri gibi naat ve tevhit sesleriyle çınlar. Elleri her lâhza duadadır. Aşk veya sevgili bile ona bir çeşit ulûhiyet gibi görünür.  Tercüme şeklinde olsa dahi türkçenin en güzel siyer kitabını yazan (hem ne dille ve her kelimenin karşılığını arayarak, bulamadığını anlatarak. Mevâhib-i ledünniye'yi her okuyuşumda Bâkî'nin niçin bir lûgat yazmadığını kendi kendime sorarım) Bâkî'de ise doğru dürüst dindar tek bir manzumeye rastlanmaz. Din, bu kazaskerin Divan'ına cemiyetin hayatını tayin ettiği derecede girer. Niçin söylemeyelim ki, bu din adamı, şiirinde zannettiğimizden fazla laiktir ve içtimaidir.  Bu ayrılığın en derinleştiği noktalardan biri de, iki şâirin ölüm karşısındaki tavırlarıdır. Fuzûlî'de ölüm, bir gölge yahut hayat orkestrasının asıl aksisadası gibi şiirin peşi sıra yürür. Ölümü ister mi? Sever mi? Şüphesiz ki hayır. Fuzûlî hissiliği hiç bir zaman ölümü istemek  derecesine götürmemiştir. Ne de onda mutlak sükûnu aramıştır. Zaten (Üstühan-ı kellem içre tutsa akrepler vatan) diyen şâir için böyle bir temenni düşünülemez. Fakat onu unutamaz da. Tıpkı eski ölümün zaferi tabloları gibi o, orada, şiirin arkasındadır. Her lâhza şiirinin aynasını onun nefesi bulandırır. Günlerinin kadehinde asıl çalkanan odur. Bütün o çığlıklar, o dualar, sevme ve tapınma hisleri, arzular ve oyunlar çok def'a bu ifritin kendi üstüne dönüşlerinden, şekil değiştirmelerinden doğar. Zaten bu oyunların bir kısmı onu kendinden uzaklaştırmak içindir.  Bir bakıma Bâkî ölümle daha çok meşguldür. Fakat çok başka şekilde. Bâkî için ölüm, XIX uncu asrın o mutlakçı sanatkârları gibi, eserinin ve kendisinin tam anlaşılacağı insan hafızasının mısralarının panltısına boğulacağı ebediyetin kendisidir. Bu noktada şüphesiz Bâkî yalnız değildir. Müslüman şark şiiri sanatın ebediyetine inanmıştır. Fakat :  Minnet Hudâya devlet-i dünya fenâ bulur  Bâkî kalur sahife-i âlemde adımız diyen, kendisini hayatın cilveleri karşısında ölümle, ebediyetle teselli eden şâir, oyuna başka türlü girer. Hatta sadece sesine sindirdiği hüzünle Bâkî (Sebt'est ber ceride-i alem devam-ı mâ) mısraıyle kendisinden evvel aynı şeyi söyleyen Hafız'dan bile ayrılır, denebilir. Yahya Kemal'in bu beytin bulunduğu gazele yaptığı emsalsiz taştiri okurken, bu iki şâirin bu kadar mükemmel kaynaşması beni çok düşündürdü. Ve nihayet bunun sadece Çaldıran şehnâmecisinin şüphe götürmez ustalığından gelmediğini, Bâkî'nin gazelinde ve dünyaya bakışında çok modern bir tarafın da bulunduğunu anladım. Âşikâr ki, Bâkî insanlara ve insan hâfızasına inanıyor ve asıl hayatının hâfızalardaki hayatı olacağını biliyordu.  Bunun dışında vazifesini yapmış insanın sakin bekleyişi vardır. Fakat Bâkî bununla da kalmaz, zaferi olacağını telâkki ettiği bu hadiseyi bazen merakla beklediği olur. Hatta kendi cenaze merasimini kendisi hazırlar :  Kadrini seng-i musallada bilüp ey Bâkî  Gelüp el bağlayalar karşına yârân saf saf  Doğrusu istenirse, bu beyitte, şikayeti geçen büyük bir şey vardır. Bunu ancak kendi etrafıyle tam kaynaşmış, Mallarme'nin tabiriyle tam "kabile"  nin adamı olduğuna inanmış bir insan söyleyebilirdi. Eskilerin çok sevdiği hikmet tarzında bir şaheser olan:  Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş  mısraı da az çok böyledir. Bu mısraı her tekrarlayışımda bana Bâkî, uzakta, bilmediğim bir yerde, ışıkların ve gölgelerin beraberce kaynaştığı  bir mücerret alemde, yüzünü dünyamıza iyice uzatmış bir aksisada tanrısı imişcesine kendi sesinin akislerini dinliyor gibi gelir. Bâkî ölüme değil, sanata inanıyordu.  Fakat bu iki şâirde dünyalarını yapan lûgatın kendisi de ayrıdır. Bâkî Divanı baştan aşağı kıymetli madenler ve sanat eşyası ile doludur. Sanki kasıdelerini sunduğu hükümdarın asıl hazinelerine sahip olan oymuş gibi, durmadan ortalığı parıltıya boğar. Burada bugün için tatsız bir imajın arasından altın kabzalı ve mücevher kakmalı bir kılıç fırlar, biraz ötede bir kalkan küçük bir güneş gibi parlar, murassa çerçeveli aynalar, içlerindeki güzellerle ufkumuzu derinleştirir, murassa kadehler, ipekli kumaşlar, ham, işlenmiş madenler, taşlar, birbirleriyle yarışa girerler. Bu  hakiki bir renk ve ışık cümbüşü, hatta israfıdır. Mevsimler bile bu şiire eski Mısır hazinelerini getiren donanma gemileri veya ganimet kervanları gibi kıymetli şeylerle yüklü gelir. Bu sadece eski şiirin hayal dünyasında bir kelimenin tuttuğu yer dolayısıyle değildir. Bâkî, renkliyi, parıltılıyı ve kıymetli olanı sever. Onun hiç bir riyazeti yoktur.  Düşünün ki, ağaçlar içinde en sevdiği, kendi başına bir sefahat olan erguvandır. Bâkî sadece bu ağacı sevmekle kalmaz, sevgilisini erguvani elbiselerle bile giydirir. (Belki erguvan o devirde gelmiş veya çok muhtemel ki yeniden moda olınuştu. Devir bahçe zevkine düşkündür. Yahya Efendi gibi evliya tanılan bir zat bile, vaktini bahçe tanzimi ile geçirir).  Fuzûlî'de bu cümbüş ve israfın izini bulamayız. Hatta Bâkî'nin kullandığı bütün o parlak madenler, taşlar, çok def'a Fuzûlî'de kısılmış bir lamba gibi renk ve parıltılarını bile kaybeder. Çünkü onun lûgatı fakirlik ve ıztırabın etrafında döner ve aynası yalnızlığın aynasıdır. Mihnet, gam, kanaat, uzlet, gözyaşı, hicran, yoksulluk...  Şikayetlerine bakıp da bu lûgatı Fuzûlî'ye sadece talihin cebrettiğini zannetmeyin. Bütün bu riyazet ve takva terbiyesi onu ister. Fuzûlî kendisini bütün dünya nimetlerinden sıyrılmış, yarı çıplak, her şeyden mahrum, şarkın o ezeli padişah - dilenci (yahut derviş) karşılaşmasının tam öbür ucunda bulunca hakiki çehresini aldığını zanneder. Bunun için de durmadan soyunur, fırtınaya tutulmuş bir gemi gibi durmadan bir şeyler atar ve attıkça başı yukarıya doğru yükselir. Tecridin tam zirvesinde, başı bulutlardadır.  Fakîr-i pâdişah-âsâ gedâ-yı muhteşemem  Garip bir i'tisaf mistiği içinde gelecek şöhretini bile reddeder. Kendisi için (fâni-i mutlak) tabirini kullanması kadar mânâlı ne olabilir? Mutlak şekilde fânilik insanın adının bile unutulmasını ister. Halbuki Fuzûlî bu şiir adını bulmak için ne kadar uğraştığını, ne ince hesaplarla onu seçtiğini Farisî Divanı'nın mukaddimesinde uzun uzun anlatmıştır.  Şüphesiz bütün bunlar biraz edebi moda, biraz hususi estetik hatta dışarıdan, bilhassa tasavvuftan gelme terbiyedir. Fakat bir terbiyenin bu kadar derinden insanı kavraması, bir şâirin kendi masalına bu kadar inanması için ortaya başka âmillerin girmesi icap eder.  AHMET HAMDİ TANPINAR  (Cumhuriyet, 17 Nisan 1957)

[Etiketler:]

Etiketler: