[k@rcicegi]

sehir Azziler tarafindan kurulMustur. Bayburt M.Ö. 770-665 yillari arasinda Kimmer ve Iskitlerin akinlarina uiramistir. Daha sonra bölgeye Haldiler hakim olMustur. KIsa bir süre Med’lerin eline geçen bölge daha sonra Pers hakimiyetine girmistir.        Xenophan, Anabasis adli eserinde Bayburt’tan büyük, kalabalik ve zengin bir sehir olarak bahsetmektedir. O zamanki adi Gymnias olan Bayburt bir Iskit sehridir. Iskitler bizim saka olarak tanimladigimiz Türklerdir. Bayburt yaklagik olarak 5000 yillik bir Türk sehridir. M.Ö.2 Y.Y. dan itibaren Pontus kralligina bagli olan Bayburt M.Ö. 40’l? yillarda Roma hakimiyetine girmistir. Urartular tarafindan yapilan Bayburt Kalesi Roma imparatoru Justinianus döneminde onarim görmüstür. M.S. 705 yilinda Emevilerin eline geçen Bayburt 715 yilinda Bizanslilar tarafindan geri alinmistir. 850 yilindan sonra Türklerle Bizanslilar arasinda sürekli savaglara sahne olan Bayburt, artik Müslüman Türklerin yerlesmeye bagladiklari bir yer olMustur.1048 yilina gelindiginde bölge artik yogun Türk nüfusuyla meskundur. 1054 yilinda Bayburt Selçuklular tarafindan fethedilmistir. 1081 yilinda Bayburt Selçuklu Devletine bagli olan Saltuk ogullarinin ve ardindan Mengücek ogullarinin esemenligine girmistir. Daha sonra Danismentlilerin , ondan sonra da Bizanslilarin eline geçen Bayburt’u Trabzon Valisi Teodor Gabras geri alarak kendi esemenligini ilan etmistir. Bayburt Mo?ol istilasiyla büyük bir yikima uiramistir. 60.000 kadar Türkmen kitlesinin yerlestigi Bayburt Bölgesinden , 1000 kadar Türkmen bölgeye zarar veriyor gerekçesiyle Denizli taraflarina gönderilmislerdir. Anadolu Selçuklu Sultani Süleyman sah’ in kardegi Mugusiddin Tusrul sah 1200 – 1230 yillari arasinda Bayburt kalesini yeniden yaptgrircasina tahkim ettirmistir.        Bayburt Kalesine Çin-ü Maçün kalesi de denilmektedir. Bunun sebebi kalenin bati ve Güney dis yüzeylerinde tezyinat olarak mor firüze çinilerin kullanilmis olmasidir.          Bayburt 14. Y.Y. da Akkoyunlu Devletinin kurulus ve tarih sahnesine çikis yeri olMustur. Akkoyunlu idaresi 17 Ekim 1514’ te Yavuz Sultan Selim’ in veziri Biyikli Mehmet pasa’nin Bayburt’ un fethiyle görevlendirilmesine ve fethin gerçeklesmesine kadar sürmüstür. Fetihten sonra Osmanlilarca Sancak Merkezi yapilmis Erzurum, Tekman ve Ispir Bayburt’a baglanmistir.Bayburt’ ziyaret eden Evliya Çelebi Fatih’in 3000 Tireliyi Bayburt’ta iskana mecbur ettigini yazmaktadir.        1828 yilinda Ruslarca isgal edilen Bayburt Serasker Osman Pasanin topladigi kuvvetlerle Ruslari Aydintepe’ de büyük bir bozguna uiratmistir. Ancak daha sonra takviye kuvvetlerle geri dönen Ruslar , Serasker Osman Pasayi Kelkite kadar geri çekilmek zorunda Birakmislardir. Ruslar Aydintepe’ de yenilmenin etkisiyle Bayburt’u yakip yikmislardir. Fransiz gezgin Texie Ruslarin bu tahribatini anlatmaktadir. Bu isgalin acIsi Bayburt’lu Zihni’ nin ünlü kogmasinda dile getirilmektedir.             16 Temmuz 1916 da Bayburt’a giren Rus Kuvvetleri ve onlarin isbirlikçisi Ermeniler halka pek çok zulüm yapmislardir. Ermeniler 1918 yilinin subat ayinda yüzlerce Bayburtluyu tas masazalara doldurmuslar ve diri , diri yakmislardir. Bayburt bu isgalden 21 subat 1918 tarihinde kurtulMustur. Bu isgal esnasinda muhacir olarak Anadolu’nun iç kesimlerine giden Bayburtlular kurtulusla birlikte yurtlarina geri dönmüslerdir.         Çorumdan dönenler Çorumda gördükleri Saat Kulesinin bir örnesini de Bayburt’ta yaparak Türkiye Cumhuriyetinin 1. kurulus yil dönümü olan 29 Ekim 1924 yilinda hizmete sokmuslardir. 1927’ ye kadar Erzurum’ a bagli olan Bayburt bu tarihte Gümüshane’ye baglandi. 21.06.1989 tarihinden itibaren 3578 sayili yasa ile il statüsüne kavustu.    BAYBURT ADININ KAYNagi           sehrin bu gün bilinen isminin Ortaçag Ermeni kaynaklarinda; Payberd, Bizans kaynaklarinda ; Payper , Baberd, Paypert. XXII. Yüzyil sonlarinda bu bölgeden geçen Marko Polo’ nun seyahâtname’ sinde ; Painpurth, Baiburt. Arap kaynaklarinda ; Bâbirt, II. Mesud adina 1291’ de basilan bir parada Baypirt. Akkoyunlu tarihinden bahseden çagdag eserlerde Pâpirt seklinde geçen kelimenin son hecesi Berd’ in “yüksek kale” anlamina geldigi bilinmekteyse de ilk hecesine bir mana verilememektedir. 1647 yilinda sehri ziyaret eden Evliya Çelebi Bayburt adinin zengin manasina gelen “Bay” belde manasina gelen “yurt” gibi iki kelime ile izah eder. Osmanli dönemine ait kaynaklar ise ismi bu günkü söylenigine uygun olarak Bayburt seklinde kaydederler.  BAYBURT KALESI         Zigana ve kop daglarindan aislarak ulaislan Bayburt kalesi ayni zamanda Karadeniz'i Basra körfezine baglayan ticaret yolu üzerinde bulunmaktadir. Bu yolu izleyen her seyyahin uiradigi kalenin adi, önemi, ihtiSami ve günlük yasamiyla ilgili pek çok bilgi mevcuttur.        sehrin kuzeyinde yalÇin kayalar üzerinde inia edilmis olan kalenin kimler tarafindan yapildigi kesinlikle yapildigi bilinmemektedir. ilk yapinin Ermenilere ait oldusu öne sürülse de, basrat sülalesi zamaninda (885" 1044) varligindan söz edilen Bayburt Kalesi'nin çok daha önce miladin ilk yüz yillarinda mahalli prens ve mücadele rinde rol oynadigi anlaislmaktadir. Khorenli Movses'den ögrenildigine göre basrat'larin gelistikleri devrede 1. asirda basrat'l? Piurad oglu"Senbad" (Asbed) süvari basbusu ve bati ordusu bAskumandani olarak atabeyligini yaparak kurdusu hükümdar çocuklarini kendi müstahkem yerleri olan"Pepert" yani Bayburt Kalesi'ne 58 yillarindan önce kuruldusu ortaya çikmaktadir.         Kale Türklere geçmeden önce Roma, Ermeni, Bizans, Arap ve Kommenos hâkimiyetlerinde kalmistir. Zengin bir tarihe sahip olan Bayburt Kalesi'nin birçok defa onarim gördüsü duvarlarinda görülen farkli iniaat ve tarihi kaynaklardan anlaislmaktadir. Buna göre Selçuklu hükümdari II. kiliçarslan’in oglu ve Erzurum Meliki olan Tusrul sah (Ö.622/1225) özellikle Trabzon imparatorlusu'ndan gelecek saldgrilara kasi müstahkem bir mevki olan bu kaleyi âdeta yeniden inia ettirmistir. Kale üzerinde bu yapimi belgeleyen 20 adet Arapça kitabe mevcuttur. Daha çok kapilarla sehre bakan cephelerdeki burçlarda yogunlasan kitabelerin 17. si Tusrul sah dönemi 1 âdeti Kanûnî dönemi Diser iki âdeti okunamamistir.         Bir müddette Akkoyunlular'in elinde kalan kale 1514 yilinda Osmanlilara intikal ettikten sonra Kanûnî Sultan Süleyman ve III. Murat dönemlerinde de büyük onarimlar görmüstür. 1647'de Bayburt'u ziyaret eden Evliya Çelebi kale içinde 300 evlik bir mahalle ile Ebü'l Feth Camii'nin bulundusu yazmaktadir. Zaman zaman isgal ve tahribata uirayan kale en son olarak 1828 Osmanli " Rus savagi sirasinda Ruslar, tarafindan büyük çapta tahrip edilmistir.        Ayrica bu kaleye "Çinimaçin" kalesi de denilmektedir. Kaleye bu ismin verilmesine sebep olan çini süslemelerdir. Bunlarin dis yüzeylerinde tezyinat olarak mor ve Yesil renkli firuze çiniler kullanilmistir. Gerek savaglar, gerekse tahribat yüzünden bu gün bu çinilerden eser kalmamistir.        Bayburt Kalesi, Dede Korkut hikâyelerinden "Kam Büre oglu Bamsi Beyrek Boyunu Beyan Eder" adini tagiyan hikâyede Beyrek (Bey Böyrek veya Bamsi Böyrek)'in fethedip ün kazanmak için yola çiktigi kaledir

[Etiketler:]

Etiketler: