[k@rcicegi]

Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nin Dogu Karadeniz Bölümü'nde yer alan, Karadeniz'e kiyisi bulunan bir ildir. il, Türkiye'nin Gürcistan'la olan singrinda yer alan kuzeydogu kösesidir. Dogusunda Ardahan ili, güneyinde Erzurum ili ve batIsinda Rize ili vardir. Merkez ilçesi dahil 8 ilçeden olusmaktadir. Yüzölçüm Bakimindan en büyük 55. il, 2009 nüfus sayimina göre de 165.580 kigiyle Türkiye'nin en kalabalik 75. ilidir.[1] Cografi ve kültürel yapIsiyla Anadolu'nun Diser bölgelerinden keskin çizgilerle ayrilir. Yüzey sekilleri çok engebelidir. iklim çEgitliligi fazladir. ilin en önemli akarsuyu, 1956 yilina kadar adini veren Çoruh Nehridir. Artvin bogalariyla meshur bir il olup simgesi bogadir. Artvin il topraklarinin yaklagik %55’ini ormanlik alanlar kaplamistir. Murgul'da bakir madeni vardir. Tarihte genellikle Livane ve Çoruh adiyla bilinir. Artvin il nüfusunu Gürcüler, Hemisnliler, kipçak Türkleri, AhIska Türkleri ve Lazlar olusturur. Millî parklariyla ünlüdür. savsat ilçesinde bulunan Karagöl Sahara Millî Parki içerisinde bulunan savsat-Karagöl ve Borçka-Karagöl görülmeye degerdir. Efeler-Gorgit Tabiati Koruma Alani esas olmak üzere Camili yöresi Birlesmis Milletler Egitim, Bilim ve Kültür Örgütü tarafindan biyosfer rezerv alani olarak belirlenen Türkiye'deki tek bölgedir ve bir dünya mirasi olarak görülmektedir.[2]Köken bilimi[degistir | kaynagi degistir] Artvin ili, adini merkezindeki Artvin sehrinden almaktadir. Bir inanisa göre Iskit beylerinden birinin adini alarak, önce Artvani, sonra Osmanli zamaninda Artvini adini almistir. ilin bir önceki adi Çoruh olup, 15 subat 1956 tarih ve 6668 sayili kanunla Artvin olMustur. Tarihçe[degistir | kaynagi degistir] Antik çaglar[degistir | kaynagi degistir] Toprak yapIsinin elveriIsiz olmasi ve bilim merkezlerinden uzakligi nedeni ile planli ve bilimsel tarzda arkeolojik çalismalar yapilamamistir. 1933 ve 1955 yillarinda Yusufeli ve savsat yörelerinde halkin buldusu bakir baltalarin M.Ö. 3000-4000 yillarina ait oldusu sanilmaktadir. Ayni yörede bulunan tunç baltalarin M.Ö. 3000-2000 yillarina ait olduklari bilinmektedir. Artvin ve çevresi tarih öncesi devirleri Cilali tas Devri'nden baglayarak Bakir, Tunç ve Demir çaglarini sirasi ile yasamistir. M.Ö. 10 bin ile 8 bin yillarindan kalma Cilali tas Devri'ne ait insan izleri Artvin’de de bu çaglarda insanlarin yasamis oldusu izlenimini vermektedir. Bulunan madeni esyalar ise tarih öncesi devirlerin sirasi ile yasandigini belgelemektedir. ilk devletler[degistir | kaynagi degistir] Artvin’e esemen ilk kavim Hurrilerdir. M.Ö. 2000 yilindan baglayarak Hurriler Artvin ve çevresinde site devletleri kurmuslardir. Hititler M.Ö. 1360’tan itibaren 20 yil sürdüsü seferler ile Artvin’i ele geçirmistir. Urartular, kuzey sinirlarini Artvin’e kadar genislettiler. Ancak dogudan büyük göçlerle gelen Iskitlerin baskIsina dayanamadilar ve yikildilar. Artvin bu kez Kafkasya merkezli Iskit devletinin bati singrinda yer aldi. Iskitler, Artvin’i ele geçirerek bu alani askeri üs olarak kullanmaya baglamislardir. Iskitler sonrasi Arsaklar adi verilen sülale Artvin’e esemen oldu. Samanist dini ögretiye inanan bu sülale M.S. 350’li yillarda Bizans etkisinde kalarak Isevi dini kabul ettiler. Daha sonra da Bizans’in tahakkümü altina girdiler. 575 yilinda Hazar Türkleri Çoruh boylarina esemen oldular. Osman döneminde Islam ordulari kumandani Mesleme oglu Habib Bizans’i yenerek savsat, Ardanuç, ve Artvin’i ele geçirdi. Emeviler döneminde Hazarlar ile birlegen Artvin halki Islam ordularina kasi direndi. 786’da Abbasi Halifesi Harun Regid Çoruh bölgesini bAskenti basdat’a bagladi. 853-1023 yillarinda Artvin'de Bagratlar ve Sac adli Abbasilere bagli iki beylik kuruldu. Sac emirligi yikilinca Artvin tekrar Bizans’in eline geçti. Alparslan 1064’te Gürcistan seferine çikarak Çoruh boylarini ele geçirdi. Alparslan’in ölümü üzerine Bizans’tan yardim alan Gürcü Krali Gorgi Artvin’i tekrar ele geçirdi. Fakat 1081’de Melikiah’a yenilince Melikiah’in destegi ile Çoruh’uda içine alan Erzurum - Bayburt - Kars merkezli Saltuklu Beyligi kuruldu. Türk nüfusunun Artvin’e yayilmasi hizlandi. Büyük Selçuklu Devletinin yikiligi sonrasi Artvin Azerbaycan merkezli ildeniz oglu Atabeyligine baglandi. 1263’te Kubilay Artvin’i ele geçirerek bu yöreyi ilhanli topraklarina katti. 1265’te kipçak Türkü olan Sark is bu yörede çildir Atabeyligini kurdu. Osmanli dönemi[degistir | kaynagi degistir] Bir Alman firmasi tarafindan isletilen Hopa madenleri 20. y.y. baglari Artvin ilinin Osmanli yönetimine ne zaman geçtigi konusunda kesin bir bilgi ya da belge yoktur. II. Mehmed’in Trabzon imparatorlusu'nu yikarak Karadeniz bölgesinin sahil kiyIsini Artvin ilinin kiyi kesiminden itibaren ele geçirdigi bilinmektedir. Bu sirada Artvin, Yusufeli, Ardanuç, Borçka, çildir Atabeyligi'nin elinde bulunuyordu. I. Selim Trabzon valisiyken Gürcistan’a yaptigi seferde Batum’un güneybatIsinda bulunan Güney Kalesini ele geçirmistir. Bu kalenin adi ile sancak kuran I. Selim sancasa Borçka, Hopa ve Artvin’i baglamistir. 1534'te Erzurum beylerbeyi Mehmed Han, Yusufeli civarina akinlar yapmistir. Ardanuç Atabeyi II. Keykavus ayaklaninca I. Selim’in oglu paDisah I. Süleyman ikinci veziri Kara Ahmet Pasayi isyani bastirmakla görevlendirmistir. Kara Ahmet Pasanin ikinci seferi ile Pert-egekte adli ilk Livane Sancagi kuruldu. 1549-51 yillari arasinda savsat-Yusufeli arasindaki Ardanuç bölgesi iki yil kadar II. Keykavus’un elinde kaldi. 13 Haziran 1551 günü Ardanuç Kalesini de fetheden Erzurum Beylerbeyi Iskender Pasa bu bölgeyi de Osmanli'ya katti. Artvin ve çevresi yaklagik 250 yil Osmanli Devletinin esemenliginde kalmistir. 1828 Osmanli-Rus savagi ve savas sonucu imzalanan Edirne Anlagmasi ile AhIska Osmanli elinden çikinca çildir eyalet teIkilati bozuldu. Anlagma geregi çildir eyaletinin bir kIsmini Osmanli kaybetti. Buna kasilik Artvin, Borçka, Ardanuç, savsat ve Yusufeli Osmanli elinde kaldi. Ruslarin güneye inme ve dünya imparatorlusu yaratma plani ile 1877-78 (93 Harbi) Osmanli-Rus savagi çikti. 24 Nisan'da Rusya Kars, Ardahan ve Batum’u isgal ettikten sonra Türk topraklarina dogru ilerlemeye bagladi. 2 MayIs 1877’de 800’den fazla askeri sehit ettiler. Ardahan çevresini ele geçiren Ruslara kasi Artvin halki Ardanuç ve savsat’a dogru göç etmeye bagladilar. ??pka geçidinde hatali hatlar kuran Süleyman Pasa yüzünden Ruslar bu hatlari delerek Dogu Anadolu içlerine kadar ilerlediler. Osmanli basi teklifinde bulunmak zorunda kaldi. 3 Mart 1878’de Osmanli ile Rusya arasinda 29 maddeden olusan Ayastefanos Antlagmasi imzalandi. 19. maddesinde yer alan 245.207.301 altin tazminatini ödemeyen Osmanli, Kars, Ardahan, ve Batum topraklarini Rusya’ya tazminat kasiligi vermek zorunda kaldi. Bu basi Avrupali devletlerin çikarina ayKirs düsünce 23 Aralik 1878’de Berlin Antlagmasi imzalandi. Bu basi ile Elviye-i Selâse denen Kars, Ardahan, ve Batum Rusya eline geçti. 8 subat 1879’da Osmanli ile Rusya arasinda imzalanan Büyük Muhaide anlagmasi ile Kars, Ardahan, ve Batum’da yasayan Türkler batiya dogru göç etmeye baglamislardir. Osmanli döneminde nüfus[degistir | kaynagi degistir] Artvin mutasarr?f? tarafindan 1922 yilinin Haziran ayinda düzenlenen cetvellere göre, Merkez, Borçka , savsat , Hopa , Arhavi , Ardanuç kazalari ve bunlara bagli nahiyelerinin nüfuslari asagidaki gibidir.[3] 1924 yilinda sancaklar vilâyet haline dönüstürülünce Artvin de vilâyet oldu. Ancak Artvin vilâyeti 1 Haziran 1933'te lAgvedildi ve burasi bir kaza merkezi olarak merkezi Rize olan Çoruh vilâyetine baglandi. Bu durum 3 yil kadar sürdü. Artvin 4 Ocak 1936 tarihinde yeni kurulan Çoruh vilâyetinin merkezi oldu. 1956 yilinda ise Çoruh adi kaldgrildi ve ilin adi Artvin haline getirildi.

[Etiketler:]

Etiketler: