[k@rcicegi]

Yüzölçümü: 8.196 km Nüfus: 413260 il Trafik No: 49 Dogal, tarihi ve kültürel degerler Bakimindan büyük bir turizm potansiyeline sahip olan Mus, Dogu Anadolu'nun Yukari Murat-Van bölümünde, Çar Deresi ve Korni Deresi arasindaki ovaya kurulMustur. Urartulardan baglayan köklü kültür tarihi, ilin hiç süphesiz en önemli turizm kaynAggdir. kis ve doga sporlari Bakimindan büyük bir potansiyele sahip Mus ilinde henüz bu yönde yeterli turizm yapilanmasi bulunmamakla beraber, çalismalar sürdürülmektedir. ilçELER: Mus ilinin ilçeleri;Bulanik ,Hasköy ,Korkut ,Malazgirt ve Varto'dur. NASIL GgdiLgri Karayolu: il merkezine uzakligi 2 km olan terminale sehir içi dolmuslarla ulagmak mümkündür. Otogar Tel: (+90-436) 212 18 01 - 311 23 53 Demiryolu: il merkezine uzakligi 3 km olan garin sehir içi dolmuslarla ulagmak mümkündür. Istasyon Tel: (+90-436) 216 11 17 Havayolu: il merkezine uzakligi 16 km olan Mus Havalimanina ulasim Mus Ovasi Servis araci ile saglanmaktadir. Hava Limani Tel: (+90-436) 217 00 84 - 217 00 85 GEzilECEK YERLER Geleneksel Mus Evleri Yerlegim düzeni ve sokak dokusu esas itibari ile tipik bir Türk kenti havasini yansitan Mus''''un, konut mimarisinin olUGUMunda temel etki, Diser yörelerimizde de oldusu gibi milletimizin örf ve adetlerinden kaynaklanan hayat tarzi ve ihtiyaçlaridir. Ayrica gelenekleri, iklimin ve cografyanin zorlayici gerekleri de bu olUGUMdaki Diser etmenlerdir. Bölgedeki Diser illerin yerlegimlerine benzeyen sokak dokusu içinde yer alan evler, genellikle havus (avlu) gerisinde yükselen iki katli yapilardan ibarettir. Eski Mus evleri genel plan ?emalari itibari ile kendisine yakin sehirlerdeki (Dogu ve Güneydogu Anadolu) evlerle paralellikler göstermekle birlikte mekan isimlendirmelerinde yer yer farkliliklar göstermektedir. Sokakla baglantili cümle kapIsindan geçilerek girilen "havus"un yaninda tandirlik, erzak deposu ve çardak görevi gören asaç alti oturmaliklar yer almaktadir. Çogu evde ise bunlarla birlikte ahir da mevcuttur. Estetik ve sade bir görünümü olan pencere kenarlari, Selçuklu kültürünün etkisiyle misfer kubbe tarzinda inia edilmekte ve disardan bakildiginda misfer görünümü bariz bir sekilde kendini göstermektedir. Pencerelerde cumba yerine önem verilmis ve bu kismi desteklemek amaciyla genelde sade olan korkuluklar kullanilmistir. Her iki tarafi iki sütun üzerine çiçeklik nisleri ile süslenen gisi kapilari çift kanatli olup genelde metal agirlikli yapilmakta, sade görünümlü kapi tokmaklari ya da kilit baglantilari ile tamamlanmaktadir. Kapilarin içeri açilan kIsminda girigi saglayan bir basamak yüksekliginde seki bulunur. iç kIsimda, alt kat, genelde mutfak, banyo, tuvalet ve zahire odasi ile birlikte merdiven boglusunu olusturan antrelerden olusur. Yukari çikildiginda ise esasen geleneksel Türk evlerinde yer alan sofa ile cepheye bakan ve daha çok sohbet amaciyla kullanilan salon görülebilmektedir. Üst katta yer alan bütün odalar bu salon etrafinda siralanir. Evlerde mekanlari birbirine baglayan kapilar basit ve gösteriIsizdir. Bütün kapilar egikli ve demir mandall? kapi kolu sistemi ile yapilmis olup, kapi boyutlari, bulunduklari konuma ve fonksiyonlara göre degigik büyüklüklerde olabilmektedir. Evlerin duvar kalinligi (dolgu duvarlar) 60-70 cmdir. Bu yüzden mekan içerisinden bakildiginda pencereler lo? bir hava verir. Dösemeler ise zeminde (alt katta) sikistirlmis killi toprak veya düzgün sal taglari ile, üstlerde ise ahsap malzeme ile kaplanir. Her odanin pencere önünde yüksekligi 30-50 cm, genisligi 50-90 cm arasinda degisen sedirler mevcuttur. Evin en önemli ve en genis yerlerinden birisi olan mutfak içerisinde ocak bulunur. Yemek odasinin hemen altinda bulundusundan mutfaktan yemek odasina, yiyecek ve içecekler asansörvari bir makara sistemiyle duvar içerisindeki bogluktan çikarilir ve indirilir. Alt katta bulunan banyonun en ilginç özelligi ise, "çol" denilen, günümüz küvetini andiran, suyun etrafa siçramasini engelleyen, köseye yapilmis ayri ve açik bir kIsim bulunmasidir. Evin iç duvarlarinin tamaminda siva olarak, saman, keçi kili ve sönmüs kireç karisimi bir tür harç kullanilmakta, sonradan badana yapilarak duvar yüzeyi tamamlanmaktadir. Duvar boyunun yarIsinda çaresanç denilen hatillar kullanilir. Dam kismi ise kalin aresanlar üst üste konularak, aralarindaki boglusunda mege çeperi doldurularak ve akabinde bunlarin üstü önce çamur sonrada toprak ile örtülerek yapilir. Günümüzde yikilmaya yüz tutMus, gelisen teknik yapilara yenilmis bu evlerden bir kaÇina sehir merkezinde rastlamak hala mümkündür. Ören Yerleri Kayalidere Antik Kenti: (Kale sehri) Mus kent merkezine 40 km., Varto ilçesine ise 20 km. uzaklikta, Kayalikaya köyündedir. Bir Urartu askeri yerlegim birimi olan kentte, 1965 yilinda yapilan kazilarda, tapinak, kale, sarap küpleri bulunan depo ve bir kaya gömütü ortaya çikarilmistir. Urartu Krali II. Sarduri dönemine (M.Ö.764-735) tarihlenen kale oldukça saglamdir. M.Ö. 7. yüzyila tarihlenen tunç aslan heykeli, düsmeler, ok baglari, tunç igneler ve aslan avi tasvirli kemer parçalari bulunMustur. Ören yerinin güneyindeki mezarlik, kayaya oyulMus koridor ile baglantili alti odadan olusmustur. Bu odalarda bulunan çEgitli objeler Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmektedir. Mercimekkale Höyüsü: Mus merkezinde, Mus-Varto karayolu üzerindedir. Bizans döneminde haberlesme amaçli kullanilan bu höyüsün Urartu döneminden kaldigi tahmin edilmektedir. Bostankale Höyüsü: Malazgirt ilçesinin Bostankaya köyünde bulunan höyük, bir Urartu yerlesmesidir. Ankara Üniversitesi''''nden bir ekip tarafindan yapilan yüzey arastirmalari sonunda, 1. derece sit alani olarak koruma altina alinmistir. Kepenek Höyüsü: Mus merkezine bagli, Kepenek köyünde bulunmaktadir. Yapilan arastirmalar sirasinda höyükte bulunan Urartulara ait bir yazit bulunMustur. Kaleler Mus Kalesi: Mus merkezde bulunan kale, sehrin en eski yerlegim birimlerinden birisi olup kesin yapilig tarihi ve kimler tarafindan yaptgrildigi bilinmemektedir. Kale, Hz. Ömer döneminde Müslümanlarin eline geçmis, zaman içinde derebeyleri, basdattaki Abbasi halifelerine tabi olarak kale ve çevrenin idaresi için memur kilinmislardir. Uzun süren savaglarin etkisiyle büyük bir kismi yikilmis olan kalenin bati tarafinda tahrip olMus Arap mezarligi, Selçuklu mezarligi ve Osmanli mezarligi iç içe geçmis ve daginik bir halde görülebilir. Muset Kalesi: Mus un güneyindeki kizil Ziyaret Tepesinde bulunan kale, Urartular tarafindan yapilmis, ancak sonraki devirlerde yapilan çEgitli onarimlarla özgünlügünü büyük ölçüde yitirmistir. Askeri amaçli yapinin çEgitli onarimlar geçirerek Ortaçagda kullanildigi anlaislmaktadir. Camiler, Kiliseler, Manastirlar Ulu Camii: Avlusunda yatan seyh Muhammed-i Magribi tarafindan yaptgrilan Ulu Cami, Alaeddin Bey ve Haci seref camilerinin batIsindadir. Mimari özelliklerinden dolayi 14. yüzyilin ikinci yarIsina tarihlenen cami, moloz tastan yapilmis, dikdörtgen, planli ve kitabesizdir. Ana mekan, ortada kubbe, yanlarda begik tonoz örtülü olup, kuzeyinde kesme tastan üç kubbeli son cemaat yeri vardir. Yine kesme tastan yapilmis, sade taç kapi sivri kemerli bir nis içindedir. bati duvari disinda öbür duvarlarda ikiser pencere vardir. Minaresi, depremden zarar görmüs olup, aslina sadik kalinarak 1968 ve 1972 yillarinda onarim yapilmistir. Haci seref Camii: Bir Selçuklu yapisi olan Arslanli Hanin içinde bulunan cami 17. yüzyilda yaptgrilmistir. Ana mekani kare planli olup, ortada büyük yanlarda basik kubbelerle örtülmüstür. Sade mihrabi yuvarlak kemerli ve nis biçimindedir. Camiye sonradan eklenilen minare 1902 yilinda, son cemaat yeri ise 1997 yilinda inia edilmistir. Alaaddin Bey (Pasa) Camii: Cami, 18. yüzyil baglarinda sehrin valisi Alaaddin Bey tarafindan yaptgrilmistir. Ortada büyük, yanlarda ise küçük kubbelerle örtülü ana mekan kare planli olup, dokuz nefe ayrilmistir. Ana mekana, üç basik kubbeyle örtülü son cemaat yerindeki taç kapidan geçilerek ulaislir. Taç kapinin yanlari, kabartma kandil motifleri, orta nefte yer alan mihrap da, sütuneler ve bitki motifleriyle süslenmis caminin minaresi kare kaideli silindir gövdeli olup, iki renkli kesme tastan yapilgdir. Çanli Kilise (Surp Garabet): Yaygin Beldesine bagli Yukari Yongali köyünde bulunmaktadir. ilk yapildigi dönemlerde Ates Tapinagi olarak kullanilan kilise, Sasaniler tarafindan 399 yilinda hiristiyanlarin ibadetine açilmistir. Bugün halen kalintilari mevcut olan kilise, yabanci turistlerin en çok rAgbet ettigi yerlerden birisidir. Arak Manastir: Mus merkeze bagli Kepenek köyünde bulunan kilisenin, 499 yilinda Sasaniler tarafindan yapildigi tahmin edilmektedir. Kilise, manastir ve alisvesi merkezi olarak kullanilmistir. Büyük bir alana yayilmis olan manastirn 360 odasi vardir. Odalar, yilin günlerini simgelemektedir. Özellikle kabartmalari ilginçtir. Sironk Kilisesi: Mus merkeze bagli kirköy beldesinde bulunan kilise, 651 yilinda yapilmistir. Günümüzde yikik bir durumda olmasina ragmen yabanci turistlerin ilgisini çekmektedir. Meryem Ana Kilisesi: yapim tarihi kesin olarak bilinmeyen Meryem Ana Kilisesi, Mus kent merkezinde bulunmaktadir. ildeki Diser kiliselere oranla daha iyi durumda olan kilisenin sadece üst tavani yikilmis olup ana mekani ziyaret edilebilir durumdadir. Hamamlar Alaaddin Bey Hamami: Mus sehir merkezinde bulunan hamam, Alaaddin Bey tarafindan Alaaddin Bey Camii ile ayni tarihte yaptgrilmistir. Günümüzde de kullanilmakta olan hamam Osmanli son dönem eserlerinden birisidir. yapi malzemesi ve mimari özellikleri, Alaaddin Bey Camii ile benzer nitelikte olan eserin iç süslemelerinde bitki motifleri kullanilmistir. Hamamin ilginç bir özelligi de, büyük locaya giriste, kapinin hemen üzerindeki kaplumbaga kabartmasinin bulunmasidir. Güllü Hamam: Mus'un tabii afetlerde yikilan bir Diser hamami da Güllü Hamamdir. Kerpiç yapisi, Horasan harci ile moloz taglardan örülen duvarlar ile desteklenen hamamin en büyük özelligi, Türk üçgeni denilen ve kubbelere tagiyici görevi saglayan üçgenin kullanilmis olmasidir. Hanlar yildizli Han: Mus kent merkezinde bulunan ve iki katli olan yildizli Han, 1307 yilinda inia edilmistir. Alt kati kesme tastan, üst kati ise Selçuklu mimari yapIsina uygun olarak kerpiçten yapilmistir. içinde toplam 52 dükkan olan hanin bir bölümü yikilmis cephesi, onarim görmüstür. Ancak, gisi kapIsindaki tas oyma motifler zarar görmemistir. Türbeler ibrahim Samidi (Zerzemi) Türbesi: Alaaddin Bey Hamaminin kariIsindaki bahçede olan türbe, dikdörtgen planli iki odadan olusmakta, yapim sekli Selçuklu Türk mezar mimarisini hatirlatmaktadir. Yöre insanlari, ruhi bozukluklar, çEgitli sikintilar ve sitma hastaliklarina kasi sifa için türbeye dua etmeye gelmektedirler. Kesik bas Türbesi: Haci seref Camiinin avlusunda bulunan türbeden günümüze sadece cami duvarina bitigik iki mezar kalmistir. Bu mezarlar yakin geçmiste onarilmis olup, caminin dogu duvarina bitigik dis cephede yer almaktadir. Mezarlarin orijinal yapim malzemesi ve sahideleri kayip olMus, ancak sonradan mozaikli beton ile yenilenmistir. Üzeri demir kafes ile çevrili ve dis cephesi ahlat tagi ile kapli olan mevcut mezar yapisi, dikdörtgen prizma konumunda, yerden 80-120 cm. yüksekligindedir. Rivayete göre bu zat savasta basi gövdesinden ayrilmis olmasina ragmen kopan bagini koltusunun altina alarak savagmayi sürdürmüs, daha sonra bugünkü mezarinin bulundusu yere gelerek sehit olMustur. Göller Haçli (Kazan) Gölü: Bulanik ilçesinin güneydogusunda yer alan gölün sulari çogunlukla bulaniktir. Gölde basta sazan olmak üzere çEgitli tatli su baliklari yasamaktadir. Akdogan Gölleri: (Büyük ve Küçük Hamurpet) Varto ilçe merkezinin dogusunda yer alan büyük Akdogan gölünün yüzölçümü yaklagik 11 km'dir. Gölde sazan ve alabalik yasamaktadir. Göl çevresinde ise Kunduz Ördek ve Turna gibi av hayvanlari yasamaktadir. Kaz (Gaz) Gölü: Malazgirt ilçesinin Aktuzla beldesinin, kuzeydogu kesiminde yer alan bu küçük göl olUGUM itibari ile karstik bir göldür. Kus Gözlem Alani Haçli Gölü Bulanik Ovasi CogrAFYA Mus ili Dogu Anadolu Bölgesi'nin Yukari Murat - Van bölümünde yer almaktadir. Firat Havzasi içinde kalan Mus il alaninin önemli akarsulari Murat ve Karasu irmaklaridir. ilin baglica gölleri ise Haçli (Kazan), Büyük Hamurpet (Akdogan), Küçük Hamurpet ve Kaz (Gaz) gölleridir. Karasal iklimin etki sahasi içinde yer alan Mus ilinin bitki örtüsü tiplerini step (bozkir) bitkileri, çayir otlari ve mege ormanlari olusturur. Mus, genel olarak Dogu Anadolu Bölgesinin sert ve karasal iklimin etkisi altindadir. TariHÇE Mus tarihinin Urartulardan öncesi bilinmemektedir. Urartu Kralliginin yikilmasindan sonra yöre halki pek varlik gösterememistir. Pers kültürünün etkisi görülmektedir. hiristiyanligin yayilmasiyla bölgede kökten degigiklikler olMustur. Türklerin esemenligiyle Türk Islam kültürü yayilmaya baglamistir. 1071 Malazgirt Savagi da Mus sinirlari içinde gerçeklestirilmistir. Yöreye esemen olan bazi Türkmen boylarinin izleri de görülmektedir. Varto çevresinde Karakoyunlular ve Akkoyunlularin koyun basi biçiminde gömüt taglarina rastlanmistir. Osmanli döneminde Mus, yari özerk beylerin yönetiminde, agiretlerin esemen oldusu bir bölgedir. Cumhuriyet döneminde 1955 yilinda demiryolu baglantIsinin Mus iline ulagmasiyla il gelismeye baglamistir. NE YENgri Mus zengin bir mutfasa sahiptir. Hayvanciligin etkisiyle et, yöre beslenmesinde temel öse durumundadir. Baglica mahalli yemekleri; Mus köftesi (hafta diregi), domatesli lahana dolmasi (kirkçikli kelem dolmasi), hez (hasut) dolmasi, çorti, keskek, cavbelek, mirtöge ve hersedir. NE ALINIR? Mus ta halicilik, kilimcilik, keçecilik, hasir örmeciligi, boncuk - dantel oyaciligi ve çorap örmeciligi yasatilan geleneksel el sanatlaridir. Bununla birlikte yasam biçimine uygun olarak yaylalarda kullanilmak üzere kildan çuval ve çadir dokunmaktadir. YAPMADAN DÖNME Mus Kale Parki, Esenlik Cami, Ulu Cami, yildizli, Murat Pasa Köprüsü, Çengilli Kilisesi, Arak Manastirni gezip görmeden; Yöre yemeklerinden Mus köftesi, lahana dolmasi, çorti agi ve keskek'i tatmadan; Özgün el sanatlarindan; oya, dantel ve boncuk islemesi, hali, kilim ve battaniye dokumalari satin almadan.... dönmeyin.

[Etiketler:]

Etiketler: