[k@rcicegi]

Dogu Anadolu'nun en büyük kenti olan Erzurum'un MÖ 4900 yillarinda kuruldusu tahmin edilmektedir. Erzurum'u da içine alan bölge tarih boyunca Hurriler, Asurlar, Kimmerler, Iskitler (Sakalar) bölgede hakimiyet kurmuslardir. Medler tarafindan kusatilamayan bölge Persler tarafindan M.Ö. 6. yüzyilda istilâ edilmistir. M.Ö. 4. yüzyilda iran'i maglup eden Makedonya Krali Iskender bölgede hüküm sürmüstür.Daha sonra Iskender'in ölümü üzerine önce Selokidler'in sonra ise Romali'larin eline geçen bölge, Romalilar ile Partlar arasinda büyük savaglara sebep olMustur. Roma imparatorlusunun bölünmesi sebebiyle M.S. 395 yilinda Erzurum, Dogu Roma'lilara (Bizanslilar'a) verilmistir. Daha sonraki dönemde Sasaniler ve Bizanslilar tarafindan yönetilmistir. Hititler'in sinir bölgesinde olan Erzurum'un pek çok savaglara sahne olmasinin sebebi tarihi göç ve istilâ yollari üzerinde bulunmasindan kaynaklanmaktadir. M.S. 422 yilinda Bizanslilar Erzurum yakinlarinda " Theodosiopolis" sehrini kurdular. Daha sonra Erzurum ve "Theodosiopolis" Müslüman Komutan Ömer bin Hattab'in komutasindaki Islam Ordulari tarafindan 633 yilinda fethedildi. Müslümanlarin eline geçen bölgenin nüfusu çok sürede hizla artti ve 200 bin oldu. O dönemde dünyanin en büyük sehirleri arasinda olan Erzurum daha sonra Islâm devletlerinin birbiriyle çekigip iç mücadeleye baglamalari ve sonuç itibariyle zayif düsmeleri neticesinde Bizanslilar Diser sehirleri ve Erzurum'u geri aldilar.[2] 1048 yilinda Selçuklular Pasinler meydan muharebesinde Bizanslilari maglup ettiler. Böylece 1071 Malazgirt meydan muharebesinden 22 yil önce Erzurum 'u; Tusrul Bey, kardegi Çagri Bey ve Süleyman sah'in babasi sahzade Kutalmis Bey feth etmis oldular. Bu süreçte Bizansla yapilan anlagma üzerine Erzurum Bizans'a geri iade edildi. Selçuklu Sultani Alparslan'a bagli komutanlardan Ebul Kasim, 1071 Malazgirt zaferinden sonra Bizans'i maglup ederek Erzurum 'u feth etti.Anadolu'da ilk Türk Beylerbeyligi olan Saltik (Saltuk)ogullari " Saltuklular Beyligi " kuruldu. Erzurum 1202 yilina kadar Saltuklular Beyliginin bassehri olMustur. 1071-1202 döneminde: Melik Ebul Kasim (1071-1103), Melik Ali (1103-1174), Melik Nasreddin Mehmed (1174-1884), Melikiah (1184-1202), Melik Alâeddin (1200-1202) hüküm sürmüslerdir.Erzurum 1202 yilinda Konya 'da bulunan Anadolu Selçuklularina tabi bir vilâyet oldu. 1242 yilinda Mo?ollar tarafindan istilâ edildi. Bu istilânin ardindan Erzurum ve yöresini ilhanlilar ele geçirmis oldular. 1202-1335 yillarinda Erzurum'da hüküm süren ilhanlilar'dan sonra bölge Eretna ( Ertenç) Türk Beyliginin himayesine girdi. 1300'lü yillarin sonunda Erzurum 'u önce Karakoyunlular sonra da Timur kusatti. Karakoyunlular bölgede 15 'nci asr?n ortalarina kadar hüküm sürdüler. 1467'de Akkoyunlular'in önderi Uzun Hasan'in gerçeklestirdigi ani bir bAskin sonucu Cihan sah'in ölümüyle Karakoyunlu devleti yikildi, Erzurum Akkoyunlular 'in eline geçti. Akkoyunlu Devleti, Safevi hükümdari Türk asill? sah Ismail tarafindan 1508'de tamamen ortadan kaldgrildi. Safevilerin eline geçen Erzurum, safeviler döneminde çok geriledi. 1514 yilinda Osmanli Sultani Yavuz Sultan Selim Erzurum 'u feth etti. Safeviler Erzurum 'u geri aldilar. Daha sonra Kanuni Sultan Süleyman Erzurum'u kesin olarak Osmanli topraklarina katmistir. Erzurum Osmanli imparatorlusu döneminde bir eyâlet merkezi olarak çok gelisti. Trabzon - Tebriz ticaret yolu üzerinde olmasi ve kalesinden dolayi serhat sehri statüsüne sahip olusu, Erzurum 'u, Osmanlilarin iran'a yaptigi seferlerin askeri üssü konumuna getirmisti. Günden güne geliserek; ticaret, kültür, san'at, sanayi ve askeri merkez haline geldi. Osmanlilar tarafindan Erzurum merkezli kurulan eyaletin sinirlari dahilinde; Erzurum, Gümüshane, Erzincan illeri ve Mus'un Malazgirt, Bingölün kIsi ilçeleri yer aliyordu. 1600 'lü yillarin ortalarinda Erzurum eyaleti 49.324 km2 yüzölçüme sahipti.[8]Erzurum , 1828- 1829, 1878 ve 1916 'da üç defa Rus istilâsina uiramistir. Ruslarin çok büyük tahribatlar yaptigi bu istilâlar geçici olMustur.[8] 1877-1878 'de Gazi Ahmet Muhtar Pasa, Ruslar'i doguda birkaç defa bozguna uiratmasina ragmen, Ruslarin sürekli takviye almalari sebebiyle sonuç Ruslar'in lehine gelismistir.[8] Ahmet Muhtar Pasa, Rus General Arshak Ter-Gukasov 'u Karayazi yakinlarinda vuku bulan Halyaz meydan muharebesinde (21 Haziran, 1877 ) ; Rus BAskomutani Ermeni asill? Melikof 'u da Zivin Meydan Muharebesinde (25-26 Haziran 1877 ) maglup etti.[9] Rus Çari, bu yenilginin üzerine General Melikof 'u azletti ve akabinde Ahmet Muhtar Pasa, Rus ordusu ile Kars ve Gümrü arasinda Gedikler Meydan Muharebesinde üçüncü defa kasilast?. Rus ordusunu maglubiyete uiratti.[10] Bunun üzerine Osmanli Sultani Ikinci Abdülhamid, Ahmet Muhtar Pasa'ya "Gazi" unvanini verdi. Yahniler Meydan Muharebesini ;, 34 bin Türk askeri , 74 bin Rus askerini maglup ederek kazandi.[11] Ruslar asiri derecede kuvvet yiginca Gazi Ahmet Muhtar Pasa, ordusunu Erzurum 'a çekti. Türk ordusunun daislmasini böylece önlemis oldu. Türk askeri ve Erzurum halkinin birlikte verdikleri savunma ve mücadele kariIsinda Ruslar geri çekilmek zorunda kaldilar. Sonradan Ruslarin aldiklari ek takviye yardimlar 9 Kasim 1877 - 13 Temmuz 1878 döneminde bölgeyi isgal altinda tutmalarini saglamistir. Rus devrimi(6 Kasim 1917) üzerine Ruslar, Erzurum'u terk ederken sehri Ermeni çetelerine teslim ettiler.Ermeni çetelerinin bölgedeki katliam ve tahribatlari Ruslar'dan çok daha korkunçtu.[12]Erzurum 'un, çevresi daglarla çevrilidir. Erzurum yüksek bir yaylanin güney bati bölümünde yer alir. sehir merkezi Palandöken daglarinin bati ve Güney kIsim eteginde kuruludur. sehrin batisi ve kuzeyi açik, ova görünümündedir. Erzurum il geneli daglarla çevrilidir. Erzurum yüzölçümünün; %64 'ü daglik, % 20'si plato ve %12'si yaylalardan olusmaktadir. Erzurum ilinin bir bölümü Karadeniz Bölgesindedir. Diser bir bölümü ise Dogu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadir. Anadolu'da deniz seviyesinden 1959 metre yükseklikteki tek büyük yerlegim yeridir. . Yerlesme alani yer yer 2000 metreye kadar yükselen bir ova üzerinde bulunur. Bölge kuzeyde Dumlu, güneyde Palandöken Daglari ile çevrilidir. Erzurum 'dan geçen ipek Yolu ve verimli ovalari bölgenin tarih boyunca yerlesme alani olarak seçilmesinde önemli rol oynamistir. Zaman zaman siddetli depremlere maruz kalan sehir ve çevresi önemli ölçüde zarar görmüstür. iklim ve bitki örtüsü[degistir | kaynagi degistir] iklim[degistir | kaynagi degistir] Türkiye 'nin en yüksek ve en soguk illerinden biri olan Erzurum 'da sert kara iklimi hüküm sürmektedir. Genel olarak kislar çok soguk ve karli; yazlar ise çok sicak ve kurak geçer. hemen hemen yilin 2-3 ayi bölge karla örüdür. Yaz özellikle kendini Haziran ayi ve Temmuz ayi ortalarina kadar hissettirir. yagis miktari m2 ye 460 mm dir. Bölgede eriyen karlarla akarsular beslenir. ilin Dogu Karadeniz Bölgesi'nde yer alan kuzey kesimleri haricindeki büyük kismi Dogu Anadolu Bölgesi'nde yer alir ve karasal iklime sahiptir. Erzurum rakiminin fazlaligi ve kar yagiginin yogun olmasi (yilin 70 günü kar yerde kalir) günes isinlarinin uzaya tekrar geri yansimasina sebep olur. Bu yüzden Erzurum, Türkiye'nin en çok günes gören illerinden biri olmasina ragmen, en soguk illerindendir. yazin sicaklik +35 dereceyi görürken kisin sicaklik -30 dereceye kadar iner.[27]

[Etiketler:]

Etiketler: