Dogu Anadolu Bölgesinin güneybatIsinda, Yukari Firat Bölümünde yer alan Elazig, dogu ve kuzeydogusunda Bingöl, güneyde Diyarbakir, bati ve güneybati Malatya, kuzeybati Erzincan, kuzeyde de Tunceli ili ile çevrilidir. Genellikle daglik ve engebeli bir arazisi olan Elazig’in güneyinde Hazar ve Maden Daglari ile Akdag, dogusunda Güneydogu Toroslarin uzantilarindan Karaboga Daglari bulunmaktadir. Güneydogu Toroslar, Malatya ili sinirlari içinde doguya dogru uzanarak Elazig’dan geçer ve Van gölünün güneyine dogru kivrimlar halinde devam ederek ülke sinirlari disina çikar. Elazig’in batIsindaki Hasan Daglari (2.118 m.) ulagir. Hasan Dagi’nin güneyinde Bulutlu Dagi (2.004 m.) , Karga Dagi (1.925 m.) ve Kamislik Dagi (2.016 m.) yer alir. Elazig (Harput) Ovasinin güneyinde bulunan Meryem Daginin yüksekligi 1.490 m.dir. Sira daglar Elazig ovasinin kuzeyinde , yeniden yükselir, Beydogmus yöresinde 1.724 m.ye çikarak, KebanBaraji çöküntü alanina kadar devam eder. Çöküntü alanindan sonra doguya dogru, önce Asker Dagini, sonra Palu ilçesinin dogusundaki Gökdere Dagini olusturur. Kuzeye dogru yönelerek Bingöl ile olan dogal singri çizer. Burada bulunan Karaboga daglarinin en yüksek noktalari, Elazig’in sinirlari içinde kalir. Hazar Gölünün kuzeyinde 2.140 m. yüksekligindeki Mastar Dagi, güneyinde de en yüksek dag silsileleri Hazarbaba (2.230 m.) Dagini meydana getirir. Bunlarin disinda Elazig’in çevresinde siralanmis küçük tepeler de bulunmaktadir. Bunlar; Boztepe, R?dvantepe, Yalavuz Tepeleridir. Kuzeyde Peri Suyu ve Keban Baraji Gölü, bati ve güneybatida Firat nehri dogal sinirlarini olusturur. ilin en yüksek noktasi Palu Dagi’nin güneydogusundaki 2.620 m.lik yüksekligi ile Akdag’dir. Elazig, yer alti su kaynaklari Bakimindan çok zengindir. il topraklarini Firat ve Murat Nehirleri, güneyde de Dicle’nin küçük bir kismi sulamaktadir. Murat Nehri’nin önemli kollarindan Peri Çayi, Elazig’a 27 km. uzakliktaki Haringet Çayi ilin Diser akasurlaridir. Elazig’in güneydogusunda il merkezine 25 km. uzakliktaki Hazar Gölü (Gölcük), tektonik bir göl olup, denizden 1.250 m. yüksekliginde ve 22 km. uzunlusunda, 86 km2. lik alani kaplamaktadir. Türkiye’nin en büyük yapay gölü olan Keban Baraj Gölü, 675 km2.lik bir alani kaplar. Murat Vadisi boyunca 125 km. uzunlusunda olup, burada elektrik üretiminin yani sira balik üretimi ve su sporlari da yapilmaktadir. Elazig’in 10 km. batIsinda bulunan Cip Çayi üzerindeki Cip Baraj Gölü, 800 hektarlik bir alani sulamaktadir. Ayrica Keban, Kralkizi, Karakaya ve Özlüce gibi baraj gölleri de il sinirlari içerisindedir.
ilin alçak kesimleri Dogu Anadolu Bölgesi’nin güneyinde yer alan çöküntü alangdir. il topraklari genellikle alüvyonlu olup, verimli ovalarla kaplgdir. Bunlardan en önemlileri Ulu Ova ve Elazig (Harput) Ovasi’dir. Ayrica Kuzova, Behremaz Ovasi, Palu (Yarimca) Ovasi da il sinirlari içerisindedir. Elazig’in platolari ilin kuzeyinde, Harput çevresinde, Murat Nehrinin kuzey kesimlerinde ve agin yöresinde yer alir. Eski tarihlerde çok zengin olan orman örtüsü çEgitli nedenlerle tahrip edilmistir. Günümüze gelebilen ormanlar daha çok koruluk ve çalilik niteligindedir. Ancak, daglarin yüksek kesimlerinde mege ve hus ormanlarina rastlanir. Yüzölçümü 9.153 km2 olan Elazig’in toplam nüfusu 572.933’tür. Elazig-Harput yöresinde XX.yüzyilin ikinci yarIsinda baglayan, Istanbul Üniversitesinin yaptigi kazilarda yörenin ilk halkinin Hurriler oldusu açiklik kazanmistir. Burada ele geçen tabletlerden ögrenildigine göre, Hurriler Güneydogu Anadolu’nun büyük bir bölümüne yayilmis, M.Ö.II bin yilinin sonlarinda kuvvetlenerek ?rkdaglari Subar Beyleri’ni de esemenlikleri altina alarak, sinirlarini genisletmislerdir. Hurriler den sonra bölge Hititlerin hakimiyeti altina geçmistir. Urartularin bölgeye esemen olduklari M.Ö.IX. yüzyila tarihlendirilen kitabelerden Palu, Kömürhan ve Bagin’da da ayni döneme tarihlenen eserlerle kasilaislmistir. Bunlardan günümüze ulasan Harput Kalesinin de Urartular zamaninda yapildigi anlaislmaktadir. M.Ö.VII. yüzyillar da bölgeye Medler hakim olMus, onlari Persler izlemis ve yöre Pers Satraplarinca yönetilmistir. Büyük Iskender’in Anadolu’ya esemen olmasindan sonra Iskender’e yenik düsen Pers ordusu bölgeden çekilmis ve hakimiyet tamamen Helenlere geçmistir. Bununla beraber Perslerle olan mücadele hiçbir zaman sona ermemis, çatiimalar daha sonraki dönemlerde Romalilara kadar da uzanmistir. Bizans döneminde ise Firat’in batisi Bizans, dogusu Sasaniler, hakimiyetine girmistir Elazig, yeni bir kent oldusundan eski eseri bulunmamaktadir. Bu tür yapilar Harput’ta toplanmistir.Harput’tan günümüze gelen tarihi eserler arasinda; Elazig’in 6 km. kuzeyinde bulunan Harput Kalesi, Harput Kalesinin yanindaki Meryem Ana Kilisesi (kizil Kilise, Süryani Kilisesi, Yakubi Kilisesi) (MS.179), Akkoyunlu Sultani Uzun Hasan’in annesi Sara Hatun’un Camisi (1463) (1585 yilinda yikilmis yerine, Harput Müftüsü Haci Ahmet tarafindan bugünkü cami yapilmistir 1843.) , Artukoglu Melik Fahrettin Karaarslan’in yaptirdigi Ulu Cami (1156), Kursunlu Cami, Alacali Cami ve Türbesi, asa Cami, Ahmet Bey Camisi, Merkez Camisi, Ahmetbey Camisi, Kale Camisi, Esadiye Cami, Meydan Cami, Arapbaba Mescidi ve Türbesi, Fatih Ahmet Baba Türbesi, Mansur Baba Türbesi Bekir Çavus Mescidi, Ahi Musa Mescidi ve Türbesi, Zahribaba Mescidi ve Türbesi, ibrahim Baba Türbesi, Uryanbaba Türbesi bulunmaktadir. Harput'ta Türk sivil mimarisinin örneklerinden tas evler bulunmaktadir. Ayrica, Haci Hasan Hamami, Cimiit Bey Hamami (XVI.yüzyil) ve Karaköçan ilçesine 18 km. uzaklikta Karakoçan Kolan Kaplicasi, Harput Dabakhane Suyu, Elazig’a 10 km. uzakliktaki Buzluk Masarasi ilin dogal olUGUMlaridir.
|